Fshati shqiptar Shishtavec, afër maleve të thepisura që shënojnë kufirin me Kosovën, është në qoshen më të varfër të një prej vendeve më të varfëra të Evropës. Vendasit këtu janë lidhur me ankesat për korrupsionin dhe historitë e të afërmve që ndërtojnë të ardhmen e tyre në Evropën Perëndimore. Ka edhe diçka tjetër që ata ndajnë: një ëndërr që një ditë edhe ata do të lejohen të integrohen me pjesën tjetër të kontinentit.
“Të gjithë, madje edhe fëmijë të vegjël, thonë se duan të anëtarësohen në Bashkimin Evropian”, thotë 34-vjeçari Rakan, një fermer që flet pak anglisht, si dhe shqip, bullgarisht dhe disa gjermanisht. “Por është e pamundur sepse shumë duhet të ndryshojnë.”
Shqipëria ka trokitur në derën e BE për më shumë se një dekadë, dhe këtë pranverë, më në fund, dukej se u hap. Më 25 mars, qeveritë në bllokun 27-vendësh dhanë miratimin e tyre për negociatat e pranimit me Shqipërinë dhe fqinjën e saj Veriut Maqedoni. Por ndërsa koronavirusi shkatërron madje edhe ekonomitë më të pasura të Evropës, ëndrra shqiptare duket më e pakapshme se kurrë.
Mes shpërthimeve të rënda të Covid-19 në Itali dhe Spanjë, BE po përpiqet t’i mbajë anëtarët e saj aktualë të bashkuar. Shtetet anëtare kanë rivendosur kontrollet kufitare për të ndaluar rrjedhën e lirë të njerëzve dhe po grinden nëse do të lëshojnë “lidhje korona” të përbashkëta për të paguar dëmin ekonomik të lënë nga virusi. Kjo brishtësi do të thotë që Shqipëria, një vend me shumicë myslimane prej 2.9 milion dhe një pagë mesatare mujore prej 493 $, nuk ka gjasa të bëhet anëtare në çdo kohë së shpejti.
“Bashkimi Evropian është i preokupuar me pandeminë dhe duke kursyer ekonomitë e saj, dhe nuk ka aftësi të brendshme për t’u marrë me ndonjë proces të zgjerimit, edhe nëse një vend kandidat do t’i plotësonte të gjitha kriteret e hyrjes”, thotë Zarko Puhovski, politik shkencëtar në Universitetin e Zagrebit.
Ashtu si homologët e tij në BE, kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama, vendosi kufizime për njerëzit që hyjnë dhe vijnë nga vendi. Por ai ishte i gjallë kur BE kufizoi eksportet e furnizimeve mjekësore për jo-anëtare. “BE nuk mund dhe nuk duhet në asnjë mënyrë të përjashtojë Ballkanin Perëndimor nga qasja në tregti për këto mallra thelbësorë për shëndetin e popullit tonë,” njoftuan mediat lokale duke thënë ai. (Që nga 16 prilli, Shqipëria raportoi 518 raste të vdekjeve të Covid-19 dhe 26 prej tij.)
Shqiptarët kujtojnë se çfarë do të duhej të pritej nga vendet e tjera të botës. Vendi njihej si Koreja e Veriut e Evropës nën Enver Hoxhën, diktatorin komunist që sundoi nga viti 1944 deri në vdekjen e tij në 1985. Fillimisht u rreshtuan me Bashkimin Sovjetik dhe më vonë me Kinën, Hoxha ndau mënyra me të dy, duke i fajësuar ata për t’u rritur shumë të butë në Parimet marksiste-leniniste.
Gjatë një kohe që shumë shqiptarë tani e quajnë “eksperiment”, ushqimi u racizua. Udhëtimi ishte i ndaluar. Makinat dhe uji i nxehtë i pakufizuar u rezervuan për disa të zgjedhura me kujdes. Dhjetëra mijëra bunkerë betoni, të cilët tani janë kryesisht të shkretë, u ndërtuan përreth fshatit dhe pranë detit Adriatik, gjoja për të mbrojtur kombin nga armiqtë e tij.
Pasi komunizmi ra në 1990, Shqipëria kaloi një periudhë të paqëndrueshme të kolapsit ekonomik dhe trazirave sociale. Rreth 800,000 shqiptarë u larguan për jashtë vendit, duke krijuar një diasporë jetike që ende mbështet shumë familje në shtëpi. Pastaj një seri reformash ekonomike dhe politike dhe një orientim i fortë pro-perëndimor i ktheu gjërat, duke fituar anëtarësimin e vendit në NATO në 2009. Ai aplikoi për t’u anëtarësuar në BE në të njëjtin vit.
“Nga vitet 1990, motoja ishte për t’u anëtarësuar në BE dhe kjo perspektivë nuk ka ndryshuar kurrë,” thotë Luljeta Minxhozi, zv / guvernatori i bankës qendrore në kryeqytet, Tiranë. “Në tërë historinë tonë, të gjitha gjërat e mira kanë ardhur nga Perëndimi.”
Në kulmin e periudhës së izolimit, shqiptarët kërkuan frymëzim në të gjithë Adriatikun drejt Italisë. Shumë njerëz u fshehën në mënyrë sekrete në radio dhe televizion italian, pavarësisht kërcënimit të pasojave nëse zbulohen. Shumica e të rriturve shqiptarë sot flasin rrjedhshëm italisht, dhe pothuajse të gjithë anëtarësojnë mbrapa në BE, me mbështetje në 97%, sipas sondazheve.
Mungesa e interesit të saj për një aleancë me Rusinë e ndan Shqipërinë nga shumica e shteteve të tjera në Ballkanin Perëndimor. Ministri i Jashtëm rus Sergei Lavrov u ankua për këtë orientim pro-perëndimor në shkurt pas takimit me Ramën. Kombet mund të kishin lidhje më të ngushta nëse Shqipëria nuk do të ndjehej aq e detyruar ndaj aleatëve të saj perëndimorë, tha ai. “Nuk është detyrim, është zgjedhje,” korrigjoi Rama Lavrov në konferencën në Moskë.
Franca dhe Hollanda ndaluan bisedimet e Shqipërisë me BE vitin e kaluar për shkak të problemeve të saj me korrupsionin, krimin e organizuar dhe reformat e belbëzimit. Që nga ajo kohë Shqipëria ka bërë përparime, por “nuk është në një vend të shkëlqyeshëm për sa i përket sundimit të ligjit dhe pluralizmit politik”, thotë Puhovski. “Ende ka bërë shumë punë në atë fushë.”
Në një bar të improvizuar në Shishtavec një natë në fund të shkurtit, burrat u grindën rreth një sobë për të luajtur letra, duke veshur shtresa veshjesh për të mbajtur ngrohtë. Ata folën për qindra të cilët ishin larguar nga fshati ndër vite, të lodhur duke pritur që Evropa të vinte pranë tyre. Kuvertë e kartave të zbukuruara me Union Jack ishte një dhuratë, tha një burrë – nga një i afërm i cili tani po jeton në U.K.
