Shpërthimi i protestave mbarëkombëtare në Iran pas vdekjes në paraburgimin policor të një gruaje kurde 22-vjeçare të arrestuar për gjoja mosrespektimin e rregullave të hixhabit (shamisë) është sfida më serioze me të cilën është përballur udhëheqja e Iranit në vite.
Teksa autoritetet thonë se Mahsa Amini vdiq për arsye shëndetësore, familja e saj dhe iranianë të tjerë të panumërt besojnë se ajo vdiq si pasojë e dhunës.
Protestuesit shprehen se nëse nuk veprojnë tani, mund të kenë të njëjtit fat. Ka ardhur në një kohë kur iranianët po ndihen të lodhur.
Korrupsioni sistematik midis elitës politike të Iranit, varfëria në rritje me inflacion në më shumë se 50%, ngërçi në bisedimet bërthamore dhe mungesa e lirisë sociale dhe politike e kanë bërë që të rinjtë të ndihen të pashpresë.
Sipas Institutit të Kërkimeve të Organizatës së Sigurimeve Shoqërore të Iranit, të paktën 25 milionë iranianë jetonin nën kufirin e varfërisë deri në qershor 2021. Ky numër është edhe më i lartë tani.
Këto nuk janë protestat e para në historinë e Republikës Islamike të Iranit. Por shumë vëzhgues besojnë se ka diçka ndryshe këtë herë. Më shumë se çdo gjë tjetër, kjo është protesta e një gruaje.
“Shoqëria ka ndryshuar”
Grupet e lirive civile vazhdimisht vënë në qendër të vëmendjes shtypjen e grave në Iran, që kanë qenë humbësit më të mëdhenj të revolucionit islamik të vitit 1979.
Gratë iraniane u detyruan të mbanin hixhab (shami) menjëherë pas revolucionit dhe kanë humbur shumë nga të drejtat e tyre, përfshirë të drejtën për të udhëtuar, të drejtën për të punuar dhe të drejtën për kujdestarinë e fëmijëve mbi moshën shtatë vjeç. Kishte pak kundërshtime për këto ndryshime nga burrat në atë kohë.
“Fakti që shumë burra po i bashkohen protestave tregon se shoqëria është zhvendosur në kërkesa më progresive”, thotë Mehrdad Darvishpour, një sociolog iranian me bazë në Suedi.
Slogani kryesor i protestuesve është “Gruaja, Jeta, Liria”, thirrje për barazi dhe qëndrim kundër fundamentalizmit fetar.
Gjithashtu, këto protesta janë shumë më gjithëpërfshirëse se ato të mëparshmet.
E ashtuquajtura Lëvizja e Gjelbër e 2009-ës pa klasën e mesme të protestonte kundër mashtrimit të supozuar të zgjedhjeve. Edhe pse ishte i madh në përmasa, ai përqendrohej në qytetet kryesore. Protestat e tjera të mëdha në 2017 dhe 2019 u kufizuan në zonat më të varfra.
Por protestat aktuale tani po raportohen si në zonat e klasës së mesme ashtu edhe në ato punëtore. Ata duket se kanë kaluar nga çështjet lokale apo etnike, në ato më gjithëpërfshirëse.
“Ne jemi dëshmitarë të lindjes së një mega-lëvizjeje“, thotë Darvishpour.
Një lëvizje që drejtohej nga gratë, por që ka arritur të bashkojë lëvizje të tjera. Dhe më e rëndësishmja, vlera simbolike e djegies së hixhabeve, ka plasaritur imazhin e një regjimi të pathyeshëm.
Sipas Darvishpour, nuk ka kthim prapa nga kjo përvojë.
Opsionet e qeverisë
Vdekja e Mahsa Amini ka tronditur madje disa nga mbështetësit e fortë të qeverisë.
Shumë prej tyre, përfshirë disa klerikë, po vënë në dyshim taktikat e dhunshme që po përdoren nga policia e moralit ndaj grave.
Pra, qeveria ka dy mundësi: Të ndryshojë rregullat e saj strikte të hixhabit, të cilat janë pjesë e identitetit të Republikës Islamike. Por duke vepruar kështu mund të inkurajojë protestuesit të vazhdojnë derisa të arrijnë kërkesën e tyre përfundimtare për ndryshimin e regjimit.
Ose për të mos ndryshuar asgjë dhe për të vazhduar shtypjen e dhunshme dhe vrasjen e protestuesve, të cilat mund të qetësojnë për pak kohë trazirat, por vetëm do t’i shtojnë benzinë zemërimit të tyre gjithnjë në rritje.
Shumë nga policët që tani po shtypin protestat, vuajnë gjithashtu nga vështirësitë ekonomike dhe nuk janë domosdoshmërisht mbështetës të qeverisë.
Nëse këto protesta vazhdojnë, ata mund të ndryshojnë anë. Për më tepër, mosha 83-vjeçare e Udhëheqësit Suprem dhe gjendja e tij e rënduar shëndetësore janë në mendjen e shumë iranianëve.
Ky mund të mos jetë kapitulli i fundit, por është shumë i rëndësishëm.
Jetë po humbasin, por më shumë të çara po shfaqen në një sistem që nuk po funksionon më për shumë iranianë të zemëruar që duan një mënyrë tjetër jetese. /Nga BBC
