“Historia duhet të jetë një shkollë, jo një burg”, thotë Nikos Kotzias, ish-ministër i jashtëm grek. Për Ballkanin, të ‘shqyer’ nga mosmarrëveshjet etnike, politike, fetare dhe territoriale që shtrihen pas gjeneratave, kjo është një propozim ambicioz. Megjithatë, zgjidhja e mosmarrëveshjes së emrit midis Greqisë dhe Maqedonisë Veriore sugjeron se Kotzias ka vendosur diçka. Pse duhet kujtimet e dhimbshme historike të kapin qeveritë dhe shoqëritë ballkanike në një cikël të pafund dyshimi dhe frike?
Marrëveshja e Prespës, e emërtuar pas një liqeni që shtrihet në kufijtë e Shqipërisë, Greqisë dhe Maqedonisë Veriore, hyri në fuqi më 12 shkurt. Ish-Republikën Jugosllave të Maqedonisë e riemërtuan Maqedonin e Veriut, një term që nuk nënkupton pretendim territorial në rajonin grek të veriut. Nga ana e saj, Greqia njohu të drejtën e shumicës sllave të Maqedonisë së Veriut për të përdorur termin “maqedonas” për gjuhën dhe kombësinë e tyre. Në këtë mënyrë u gjet një përgjigje për mishërimin e fundit të çështjes maqedonase – një burim i përsëritur i tensionit në Ballkanin jugor që nga fundi i shekullit të 19-të.
Kompromisi kërkoi kurajë të konsiderueshme politike nga ana e Alexis Tsipras dhe Zoran Zaev, kryeministrave përkatës të Greqisë dhe Maqedonisë Veriore. Opozitat në të dyja vendet ishte kundër marrëveshjes. Në Greqi, polemika detyroi dorëheqjen e Kotzias, i cili luajti një rol kryesor në hartimin e marrëveshjes. Çështja mbetet ndarëse edhe në politikën e Maqedonisë së Veriut. Megjithatë, ‘Prespa’ është një traktat ndërkombëtar ligjërisht i detyrueshëm. Rëndësia e tij shtrihet përtej dy shteteve që e nënshkruan atë.
Padyshim, vendbanimi i Prespës është arritja më e madhe diplomatike e perëndimit në Ballkan që nga marrëveshjet e Dejtonit të ndërmjetësuar nga SHBA që i dha fund luftës në Bosnjë në 1995. Epoka jonë përcaktohet nga tensionet midis SHBA dhe aleatëve të saj evropian, nga shqetësimet mbi demokracinë liberale, sundimi i ligjit dhe stabiliteti politik në Evropën Qendrore dhe Lindore, si dhe konkurrenca në Ballkan, Mesdheun Lindor dhe Detin e Zi midis fuqive perëndimore, Kinës, Rusisë dhe Turqisë.
‘Prespa’ ngre shpresat e përparimit në trajtimin e sfidave të tjera rajonale, sidomos të mosmarrëveshjes Serbi-Kosovë, rivaliteteve etnike dhe bllokimit kushtetues në Bosnje-Hercegovinë dhe tensionimin e marrëdhënieve greko-shqiptare. Këtu ka një paralajmërim në rregull. ‘Gjembat’ e çdo problemi ballkanik janë të mprehta dhe të dallueshme në mënyrën e vet.
Zgjidhja greko-veriore maqedonase, megjithëse është e lavdërueshme, nuk mund të jetë një shabllon për shërimin e konflikteve të tjera. Mosmarrëveshja ka lindur nga kolapsi i Jugosllavisë komuniste në 1991. Megjithatë, ndryshe nga Bosnja dhe Kosova, grindjet nuk kanë shkuar deri në luftë.
Mosmarrëveshja për emrin ngriti pyetje serioze për mbivendosjen e pretendimeve ndaj simboleve dhe thelbit të identitetit kombëtar, të reflektuar përmes ideve të mitit historik, kulturës dhe luftës politike të sotme. Por në thelb ishte një problem diplomatik që kërkoi një zgjidhje diplomatike. Për më tepër, marrëveshja e Prespës do të gjykohet nëse lë dyshime rreth stabilitetit afatgjatë të shtetit të Maqedonisë së Veriut.
Që kjo të ndodhë, nevojiten tre hapa.
Së pari, BE duhet të hapë dyert e veta për në Maqedoninë Veriore dhe Shqipërinë. Idealisht, BE do të nisë bisedimet e pranimit këtë vit me të dy shtetet. Anëtarësimi në BE do të ndërtonte mbi ‘Prespën’ duke e bërë të parëndësishme kufirin mes Greqisë dhe Maqedonisë së Veriut, ashtu siç e kishte dëbuar shumë kohë spektrin e mosmarrëveshjeve kufitare midis Francës dhe Gjermanisë. Ndërkohë, fillimi i bisedimeve të hyrjes në BE me Shqipërinë duhet të frenojë tundimin e nacionalistëve në Tiranë dhe Kosovë – një shtet me shumicë shqiptare etnike – për të shfrytëzuar ankesat midis shqiptarëve etnikë të Maqedonisë së Veriut.
Së dyti, kundërshtarët grekë dhe sllavë maqedonas të Prespës nuk duhet të kërkojnë të diskreditojnë ose të shkatërrojnë marrëveshjen. Demokracia e Re, opozita e qendrës së djathtë të Greqisë, duket të jetë e vendosur për t’u kthyer në pushtet pas zgjedhjeve të ardhshme parlamentare, që duhet të ndodhin deri në tetor.
Me bazën e saj të konsiderueshme votuese në Greqinë veriore, Demokracia e Re ka qenë kritike ndaj Prespës. Do të ishte më e mençur për Kyriakos Mitsotakis, udhëheqësi i partisë, për të miratuar marrëveshjen dhe për të ndihmuar integrimin e Maqedonisë Veriore në BE dhe NATO, politika që sigurisht janë në interesin kombëtar të Greqisë.
Po kështu, është koha që kundërshtarët e djathtë të Zaev të lënë lamtumirën ndaj shovinizmit sllavo-maqedonas. Përqafimi i tyre i nacionalizmit bombastik dëmtoi shumë reputacionin e shtetit të ri nën sundimin e Nikolla Gruevskit. Tani Maqedonia e Veriut duhet të kultivojë një patriotizëm qytetar gjithëpërfshirës që mbron dhe madje rrit të drejtat e shqiptarëve të saj, të cilët përbëjnë të paktën 25 përqind të popullatës së saj.
Kjo çon në pikën e tretë. Çështja në zhvillim e Ballkanit jugor është nëse shqiptarët etnikë të rajonit do të jenë të kënaqur të mbeten të shpërndarë në tre shtete – Shqipëria, Kosova dhe Maqedonia e Veriut – ose nëse disa ose të gjithë do të kërkojnë të bashkohen në një Shqipëri të Madhe. Çdo lëvizje e tillë mbart një rrezik të lartë për përfshirjen e rajonit në dhunë. Politikanët shqiptarë etnikë në të tri komunitetet duhet të ushtrojnë përmbajtje.
Megjithatë, në këmbim, politikanët e BE dhe rajonalë të Ballkanit, duke përfshirë edhe në Shkup, duhet t’i sigurojnë të gjithë shqiptarët se aspiratat e tyre për prosperitet, të drejtat civile dhe integrimin evropian po marrin vëmendjen e duhur. Për këtë, jo më pak se marrëveshja e Prespës, do të varet mirëqenia e Maqedonisë Veriore dhe madje edhe mbijetesa e saj. Financial Times
