Mali i Zi prej vitesh është vendosur mes dy ekstremeve etno-politike. Një ekstrem nacionalist – serb, e njeh qartë veten si të tillë, për shkak të dimensioneve padyshim më të mëdha dhe traditës më të gjatë, por edhe për shkak të ambicieve shumë më të gjera (ndërkufitare).
Nëse vini re edhe konturet e nacionalizmit malazez, ata e perceptojnë atë si mbrojtës dhe e justifikojnë duke thënë se nuk përbën rrezik për asnjë vend në zonën përreth.
Ajo që duket se nuk i arrin trurit dhe më së shpeshti është fakti që nacionalizmi përfaqëson një bombë me sahat në themelet e shtetit të Malit të Zi, mbi të gjitha në kuadrin e ndërtimit të tij qytetar.
Duke krahasuar malazezët me nacionalizmat e tjerë të njohur në rajon, sociologu Bojan Baça e karakterizoi atë si “nacionalizëm asimptomatik”: nacionalizëm që prodhon të gjitha pasojat politike si nacionalizmat e tjerë, megjithëse nuk i ka të gjitha tiparet e tyre të dukshme.
Duke analizuar idetë dhe deklaratat e bartësve publikë të narrativës nacionaliste malazeze, shihet lehtë se për fat të keq, nacionalizmi malazez ka lënë pozicionet e tij mbrojtëse, në të cilat ishte gjatë viteve nëntëdhjetë të shekullit të kaluar, me synimin për t’i rezistuar sulmi i nacionalizmit dhe militarizmit serbomadh dhe ndërkohë ka shkuar aq larg djathtas sa ndonjëherë flirton me idetë fashiste dhe kulturoro-shoviniste.
“Mali i Zi dhe serbët e orientuar drejt civilizimit” qëndrojnë në krah të popujve pakicë. Monedha “Serbët me orientim civil” kujtoi në mënyrë të papërmbajtshme ndërtimin nacionalist nga koha e Sllobodan Millosheviqit për “shqiptarët e ndershëm”.
Ashtu si për histerinë nacionaliste serbe të madhe të Millosheviçit, shqiptarët janë kryesisht njerëz të pandershëm, ashtu edhe për narrativën e re nacionaliste malazeze, serbët janë kryesisht nacionalistë. Për të njëjtin narrativë, është e paimagjinueshme që të ketë malazezë që janë nacionalistë gjë që kthehet përsëri në premisën fillestare se nacionalizmi malazez nuk e njeh veten si nacionalizëm.
Shkrimtari Milorad Popović figuron si familjarët e rrethit të njerëzve që e ushqejnë këtë rrëfim në paraqitjet dhe deklaratat publike. Madje, një autor nga i njëjti grup pranon se ka një zhvendosje ideologjike të malazezëve në të djathtë dhe e shpjegon këtë duke thënë se “Mali i Zi po përjashtohet nga strukturat qeveritare sepse ata janë malazezë.
Sepse gjuha malazeze, intelektualët sovranistë, CPC, njerëzit po udhëhiqen drejt së djathtës, sepse besojnë se duhet t’i përgjigjemi me zgjidhje më radikale, por ky është nacionalizëm mbrojtës”.
Kjo ide dhe mesazh në thelb i jep legjitimitet kujtdo që në të kaluarën ose në të ardhmen (do) të ndihet i “kërcënuar” për të arritur nacionalizmin dhe kështu mbrojtja e tij e supozuar ekspozohet si një sy cinike: agresioni është i pajustifikuar nga jashtë, por i nevojshëm nga brenda.
Komplotistët nga qarqet ndërkombëtare
Krijuesit e këtij rrëfimi shpesh përdorin shpjegimin e ngjarjeve që nuk shkojnë në rrugën e tyre me një komplot të supozuar të ambasadave të huaja dhe diplomatëve perëndimorë kundër Malit të Zi.
Në disa tekste, përfaqësuesit e Bashkimit Evropian, SHBA-së dhe Britanisë së Madhe cilësohen si elementë antishtetërorë, gjë që e bën këtë narrativë plotësuese me atë të promovuar nga nacionalistët serbë, të cilët fajësojnë njëlloj “shtetin e thellë” amerikan dhe ambasadat perëndimore për gjithë fatkeqësitë e tyre dhe “komploti antiserb”.
E përbashkëta e të dy nacionalizmave është se ata nuk janë në gjendje të pranojnë se u mundën nga “pala tjetër”, kështu që dështimet e tyre justifikohen gjithmonë me një lloj komploti ndërkombëtar nga “qendra e pushtetit”.
“Pres që Abazovic të mirëpritet dhe të largohet çdo herë në Cetinje si më 9 maj”, ka shkruar një tjetër bashkëpunëtor i FCJK Stefan Todoroviq. Më parë, mesazhe të tilla dërgoheshin më shpesh nga drejtuesit e Frontit Demokratik, duke kërcënuar luftë civile.
Nëpërmjet disa teksteve, në mënyrë indirekte legjitimohet dhe keqpërdorimi i mëhershëm i burimeve shtetërore nga DPS-ja, për çështjen kombëtare: “Duke humbur kontrollin mbi burimet shtetërore, blloku sovran detyrohet të financojë kryesisht nga brenda ose nga ajo që partitë këtë orientim e marrin nga buxheti i shtetit apo nga biznesmenët dhe sipërmarrësit malazezë dhe diaspora malazeze”.
Romantizimi dhe idealizimi i kombit të vet
Përveç radikalizimit të rrethanave politike, ka pasoja në dukje më pak të rënda, por po aq nacionaliste, si romantizimi dhe idealizimi i kombit dhe historisë së vet, që më së shpeshti përfundon në skajin e shovinizmit kulturor.
Regjisori malazez Danilo Marunoviq , i cili në një nga rubrikat e tij thotë: “Të jesh malazez sot do të thotë të shpëtosh edhe vlerat malazeze edhe ato qytetare. Të gjitha kombet e tjera, nëse je i shëndetshëm, përveç individëve të jashtëzakonshëm, kujdesesh po aq për “civilin”. A tingëllon radikale? Kjo është e drejtë. ” Ndërsa në një rubrikë ai e quan trillim nacionalizmin malazez, në një tjetër me entuziazëm, të ndërgjegjshëm kombëtar dhe elitist konkludon:
“Nuk ka asnjë malazez që do t’u japë më një shans partive që nuk kanë një shenjë kombëtare të profilizuar qartë! (…) Mirë, edhe unë do t’i ndaj serbët në nëntipe në një nga rubrikat e ardhshme, por tani për tani thjesht them se te preferuarit e mi jane ata qe kane me shume serb ne gjoks proporcional me sasine e humbjeve dhe deshtimeve personale ne jete, ndaj Serbia eshte justifikimi i tyre qe 300 eurot e tyre ne institucionin shteteror ku DPS i ka punesuar zgjasin deri ne nëntë të muajit”.
Si arritëm këtu
Si erdhi Mali i Zi nga premtimet emancipuese në 2006 në frikën dhe gënjeshtrat nacionaliste në 2022? Nacionalizmi lind si pasojë e dobësisë së konceptit qytetar, pra kombinimit të pasinqeritetit dhe paaftësisë së elitave shtetërore që gjoja qëndruan pas tij pas vitit 2006. Ato elita përvetësuan politikisht idetë emancipuese dhe më pas krijuan një model anti-qytetërues të shtetit privat, i cili e reduktoi konceptin qytetar në kotësi. Kështu kemi marrë atë që quhet qytetarizëm, tokë pjellore për nacionalizëm dhe shovinizëm kulturor.
Nacionalizmi malazez filloi të zhvillohej në formën e tij aktuale në momentin kur identiteti malazez pushoi së qeni plotësisht gjithëpërfshirës. Edhe pse nacionalizmi malazez dhe ai serb, për nga veprimtaria e tyre historike dhe bashkëkohore, nuk mund të krahasohen, duhet theksuar se nacionalizmi malazez ndjek rrugët e shkelura të vëllait të tij të madh – nacionalizmit serb, shpesh duke e imituar atë.
Dhe kjo po ndodh sepse DPS-ja nuk donte të merrej me demokratizim sepse Mali i Zi nacionalist “mbrojti” veten nga serbët, dhe Mali i Zi demokratik do të duhej të mbrohej nga kriminelët.
Megjithatë, ky devijim fsheh dy të vërteta kryesore.
E para është se në Mal të Zi nuk ka kolektivitet kombëtar që të mos ndihet i kërcënuar dhe kështu ka qenë prej vitesh. Megjithatë, kjo nuk i jep të drejtë asnjërit prej atyre kolektiviteteve të sillet në mënyrë nacionaliste dhe shoviniste.
Një e vërtetë tjetër është se as malazezët kombëtarë dhe as serbët kombëtarë në Mal të Zi nuk kërcënohen (vetëm) për shkak të identitetit të tyre, por në radhë të parë për shkak të papërshtatshmërisë së tyre politike.
Dhe kështu vijmë përsëri tek ajo për të cilën është paralajmëruar me vite, ku nuk ka asnjë parim dhe nuk ka sundim të ligjit, vetëm grupet përkohësisht të privilegjuara janë të sigurta, sepse nuk ka institucione, të lira nga ndikimi politik, që do të mbronin çdo individ pavarësisht nga përkatësia e tij. Si dukej ky parim, por në një formë më brutale u përshkrua më së miri nga pastori gjerman Martin Niemeler në poezinë e tij:
“Së pari erdhën për komunistët dhe unë nuk u rebelova, sepse nuk isha komunist. Pastaj erdhën për hebrenjtë dhe unë nuk u rebelova, sepse nuk isha hebre. Pastaj erdhën për katolikët dhe unë nuk u rebelova, se nuk isha katolik, pastaj erdhën për mua dhe nuk mbeti njeri që të rebelohej.”, ka thënë ai.
