Një projekt i përbashkët arkeologjik shqiptaro-amerikan ka gjetur amfora që janë të paktën 2,500 vjeçare në detin Jon pranë brigjeve shqiptare, të cilat mund të jenë aty si pasojë e një anije të mbytur në lashtësi.
Anija kërkimore Hercules e Fondacionit Nautical RPM, tha të premten se kishte gjetur 22 amfora – shtamba me dy vegje dhe me një qafë të ngushtë që përdoret për verë apo vaj. Amfroat janë pikasur rreth 40-60 metra thellësi, të shpërndara rreth shtratit të detit pranë një bregu shkëmbor në Karaburun. Arkeologu Mateusz Polakowski tha se amfora e llojit korintas daton në shekullin e 7-të dhe të 5-të pes.
Arkeologu shqiptar Neritan Ceka tha se amforat e ngjashme të verës me origjinë korinthiane dhe Kerkira janë gjetur në Durrës dhe Apoloni dhe në zonat e tjera në brendësi të Shqipërisë, gjë që tregon tregtinë intensive gjatë gjysmës së dytë të shekullit të 7-të përgjatë bregdetit shqiptar.
Që nga viti 2004, RPM ka zhvilluar kërkime në det në Shqipëri për anijet e vjetra dhe moderne, me plane të vazhdueshme për hapjen e një muzeu nënujor në Shqipërinë perëndimore.
‘Kjo sigurisht do të ishte një pikënisje e mrekullueshme për një program kombëtar rreth të cilit do të krijonte një muze dhe do të tregonte rolin kryesor të Shqipërisë në antikitet’, tha Goold.
Ceka tha se autoritetet shqiptare janë duke planifikuar një projekt të ri katër-pesëvjeçar me RPM dhe Institutin e Arkeologjisë Nautike, me bazë në Teksas, për të eksploruar mundësitë e gërmimit të anijeve të mbytur, një proces financiarisht të shtrenjtë dhe shkencërisht delikat.
Hulumtimi në Shqipëri deri më tani ka zbuluar 28 rrënoja, si dhe disa grumbuj me amfora dhe gjetje shtesë nga jugu i Sarandës dhe Butrintit deri në Durrës dhe planifikon të shkojë në veri të Durrësit më pas.
Prania e RPM-së në 12 vitet e fundit ka qenë një ‘hap i madh’ për shkencën shqiptare të arkeologjisë nënujore, sipas Auron Tares, kreu i UNESCO-s për Komitetin Shkencor dhe Teknik për Trashëgiminë Botërore Underwater.
‘Nëse konfirmohet që kjo anije është 2,500 vjeçare, flet për themelimin e dy qyteteve kryesore në bregdetin shqiptar, Dyrrachium (Durrësi modern) dhe Apolonia, dy portat e rrugës Egnatia, rruga e lashtë drejt tregtisë lindore’, tha Tare.
‘Ne kemi zbuluar jo vetëm anijet e lashta, por edhe një numër të mirë të anijeve të mbytura të Luftës së Dytë Botërore dhe Luftës së Dytë Botërore që hedh dritë mbi një kapitull të panjohur të historisë sonë’, tha Tare.
Shqipëria po përpiqet të mbrojë dhe të përfitojë nga trashëgimia e saj e pasur nënujore, me fonde të pakta për ruajtjen e saj nga qeveria, një nga vendet më të varfra të Evropës.
