Deputeti demokrat Enkelejd Alibeaj ka prezantuar ditën e sotme shpalljen burgut të Spaçit dhe kampit të Tepelenës si muze. Gjatë Komisionit të Ligjeve, Alibeaj ka theksuar se ky propozim është një mundësi për ruajtjen dhe kultivimin e kujtesës. Në relacionin e firmosur nga 27 deputetë të grupit parlamentar të PD-së thuhet gjithashtu se duhet që të akordohen të gjitha mjetet e nevojshme financiare dhe burimet njerezore për ngritjen e këtyre muzeve.
Projektligji i plotë:
I. Qellimi i projektaktit dhe objektivat qe synohen te arrihen
Ne periudhen 1945 – 1990, Shqiperia vuajti regjimin me te eger diktatorial komunist. Gjate 45 viteve, 26.768 burra dhe 7.367 gra ishin te burgosur politike, ndersa 5.577 burra dhe 450 gra u denuan me vdekje dhe u vrane (Raporti i Institutit te Studimeve per Krimet dhe Pasojat e Komunizmit 2016). Nga viti 1946 deri ne 1950 kampet e punes se detyruar ishin 20 (njezet), por ne periudhen 1950- 1990 u ndertuan edhe
90 te tjere. Megjithate, ende sot Shqiperia nuk ka nje muze kombetar te dedikuar vendeve ku vuajten denimet apo gjeten edhe vdekjen te burgosurit politike. Neni 202 i ligjit nr. 27/2018 “Per Trashegimine Kulturore dhe Muzete” percakton nje liste prej 7 (shtate) muzesh kombetare dhe 3 (tre) qendrash muzeore, por asnje prej tyre nuk eshte nje muze i kujteses se burgjeve, kampeve te punes dhe intemimit gjate dikatures komuniste.Ne programin qeverises te Partise Socialiste 2017-2021 , thuhej se: “”Rruget e Kujteses “jane gjithashtu
nje itinerar unik i Shqiperise qe do te vijojne te nxjerrin ne pah aspektin historic dhe edukativ te siteve te ish-diktatures si Spar;i apo Tepelena, ne vijim te projekteve tashme te njohura muzeale te Kujteses. “. Pavaresisht se ai mandat qeverises kaloi, dhe Partia Socialiste eshte futur mandatin e saj te trete, asnje vendim nuk u mor nga Keshilli i Ministrave sa i perket ngritjes se muzeve kombetare perkatese.
Ne keto kushte, dhe ne zbatim te nenit 5, pika 3 7 te ligjit nr. 27/2018, i cili percakton se: “”Muze” eshte institucioni i ruajtjes se kujteses, ne sherbim te shoqerise dhe zhvillimit te saj, i hapur per publikun, qe konservon, studion, komunikon dhe prezanton trashegimine e luajtshme e te paluajtshme te njerezimit dhe mjedisit rrethues te tij, me qellim edukimin, studimin, promovimin dhe argetimin. “, nje grup deputetesh, anetare te Grupit Parlamentar te Partise Demokratike, ndermerr kete nisme ligjore me qellim ruajtjen e kujteses se kaluares se hidhur komuniste, ve9anerisht sa i perket burgjeve, kampeve te intemimit dhe kampeve te punes se detyruar, ku qindra mijera qytetare shqiptare kaluan me dhjetera vite, e disa prej tyre hyne per te mos dale me prej andej. Nje populi qe harron historine e tij, eshte i denuar ta perserise ate, thote filozofi spanjoll George Santayna. Duke besuar fort ne kete citim, deputetet nismetare synojne qe nepermjet kesaj nisme te ligjerojne dy muze te kujteses kombetare per t’iu kujtuar brezave te tashem dhe te ardhshem te kaluaren jo te larget te vendit te tyre, por edhe per te nderuar kujtimin e atyre qindra mijera qytetareve qe kaluan femijerine, rinine apo gjithe jeten e tyre ne keto vende tmerri, thjesht sepse ata vete apo prinderit e tyre mendonin dhe besonin ndryshe.
II. Argumentimi i projektaktit lidhur me perparesite, problematikat, efektet e pritshme
Prane Ministrise se Kultures ka pasur propozime te vazhdueshme per shpalljen muze kombetare te Kampit te Punes se Spa<;it dhe Kampit te Intemimit te Tepelenes. Ketu mund te permendim propozimin e Institutit per Studimin e Krimeve dhe Pasojave te Komunizmit me shkresen nr. 644 prot., date 07.09.2018, si dhe propozime te tjera te bera nga shoqatat e te pemdjekurve politike. Megjithese, sic kemi cituar me lart ne programin qeverises 2017 – 2021 , ishte parashikuar ngritja e muzeve te kujteses, duket se keto thirrje kane rene ne vesh te shurdher. Ne keto kushte, duke vleresuar rendesine e muzeve te kujteses, si nje mundesi per ruajtjen dhe kultivimin e kujteses, me qellim njohjen e brezave te tashem dhe te ardhshem me historine, dhe ne respekt te gjysherve, prinderve, motrave dhe vellezerve qe u denuan dhe kaluan vite te gjata burgimi, pune te detyruar apo intemimi, propozojme qe Kampi i Punes se Spa<;it dhe Kampi i Intemimit te Tepelenes te shpallen muze kombetare, duke iu akorduar te gjitha mjetet e nevojshme financiare dhe burimet njerezore per ngritjen e ketyre muzeve.
Megjithese, historia e ketyre dy vendeve famekeqe eshte tashme e njohur, ne vijim do te ndalemi shkurtimisht te historiku i tyre.
Kampi i Punes se Detyruar te te Burgosurve Spa<; ose Reparti nr. 303 Spas;, funksionoi gjate viteve 1968-1991 per shfrytezimin e nje miniere bakri dhe pire. Punonjesit e minieres ishin te denuar politike, te cilet punonin ne kushte shume te veshtira, shpeshhere duke rrezikuar apo sakrifikuar edhe jeten e tyre. Te denuarit qe refuzonin te punonin, dhunoheshin, liheshin pa ushqim dhe mbylleshin ne biruca pa ajer, pa ndricim dhe pa kushte higjenike;
Kampi i Intemimit Tela me Gjemba Tepelene ka funksionuar (ne vendin qe njihet sot ne pjesen fushore), ne vitet 1950- 1953. Aty u izoluan ne kushte shume te keqija banimi femije, gra dhe pleq, familjare te personave te arratisur.
Gjendja e godinave dhe ambienteve eshte e degraduar dhe asnjera prej tyre nuk gezon statusin e zones se mbrojtur apo monumentit te kultures. Mungesa e perkujdesjes dhe vemendjes ka bere qe keto dy vende te degradojne, demtohen dhe shkaterrojne pergjate viteve. Nese nuk merren masat e pershtatshme, ne vitet qe vijne nga keto vende mund te kete mbetur shume pak ose thuajse asgje. Ndersa, dhenia e statusit muze kombetar mundeson burimet financiare dhe njerezore per restaurimin, mirembajtjen dhe perkujdesjen e vazhdueshme per keto dy zona te rendesise se vecante historike. Gjithashtu, dhenia e statusit muze kombetar dote mundesoje qe me shume qytetare, vecanerisht te rinj dhe te reja, nxenes dhe studente, shqiptare dhe te huaj, t’i vizitojne per te kuptuar me mire historine e afert te diktatures komuniste.
III. Vleresimi i ligjshmerise, kushtetutshmerise dhe harmonizimi me legjislacionin ne fuqi vendas e nderkombetar
Projektligji eshte propozim i nje grupi deputetesh te Kuvendit te Shqiperise, ne perputhje me nenin 81 , pika 1 te Kushtetutes se Shqiperise, dhe nenin 68, pika 1 te Rregullores se Kuvendit te Shqiperise. Projektligji eshte ne harmoni me nenin 3 te Kushtetutes, i cili percakton se ” … identiteti kombetar dhe trashegimia kombetare … jane baza te ketij shteti, i cili ka per detyre t ‘i respektoje dhe mbroje.”
IV. Permbledhje shpjeguese e permbajtjes se projektaktit
Projektligji perbehet nga tre dispozita.E para, sjell shtimin e germave “gj” dhe “h” ne nenin 202 te ligjit nr. 27/2018 “Per Trashegimine. Kulturore dhe Muzete”, duke iu dhene statusin e muzeut kombetar Kampit te Punes se Detyruar tete Burgosurve Spay dhe Kampit te Intemimit Tela me Gjemba Tepelene. E dyta, percakton se efektet financiare te ketij ligji fillojne nga data 1 Janar 2023, dhe gjithashtu ngarkon Keshillin e Ministrave per akordimin e buxhetit te nevojshem per projektet fituese dhe organiken e ketyre muzeve. Ndersa, neni i trete parashikon hyrjen ne fuqi, ne perputhje me percaktimin e bere ne nenin 84, pika 3 te Kushtetutes se Shqiperise.
V. Raporti i vleresimit te te ardhura ve dhe shpenzimeve buxhetore
Projektligji parashikon efekte financiare per Buxhetin e Shtetit, per te cilat Keshilli i Ministrave do te kete kohen e nevojshme qe t’i akomodoje, duke qene se neni 2 percakton se efektet financiare fillojne nga data 1 Janar 2023.
