Nga Flutura Açka
Te deti, te mbreti
Kjo është shprehja që majori holandez, Vuter de Vall, klithi kur mbërriti në Vlorë pas muajsh izolimi në Sinanaj të Tepelenës dhe luftimesh në të gjithë zonën kundër bandave greke e batalionëve të shenjta, të cilat, përkundër detyrimit për të liruar zonën e pushtuar, digjnin dhe pritnin pa dhimbtë fshatra të tëra shqiptare. Plot 110 vite më parë. Majori e kishte mësuar nga shqiptarët këtë shprehje, pa e ditur kuptimin e qartë të saj.
M’u kujtua ky episod tek porosita kafenë e mëngjesit në tarracën e bar Limanit të Sarandë, një ballkon parajsor mbi det, që vetëm në pak minuta t’i fashit luftërat, të cilat, më shumë se politika, na i krijon mendja. Nuk e thotë kot Niçe, që luftërat é vërteta bëhen në mendje.
Unë nuk shoh nga betoni pa urbanizim, pa estetikë, pa perspektivë, pa dhimbtë patriotike i Sarandës. Ata që e ndërtuan, pra e shkatërruan, Sarandën në këta tridhjetë vite, janë antishqiptarët më të mëdhenj të historisë. Këtu, edhe gjetkë nëpër bregun shqiptar. Por Saranda ka detin. Te deti, te mbreti!
Është é shtunë, gjendja lëviz. Tregu i peshkut te limani është pushtuar nga klithmat e varkëtarëve, të cilët kanë sjellë peshk të egër, të shtrenjtë. Është koha për një frape të mirë, që këtu bëhet shumë e mirë. Pranë meje janë nja dy zonja sarandite që po merren me familjet e tyre, me shëndetin e tyre, me mëhallën e tyre, me fytyrat e tyre. Bisedë njerëzore. Sa më ka marrë malli të flas kështu!
– Fitira jote duket shumë mirëë, imja jo!
– Lëre, moj, se të shoh unë më mirë, je hequr, por dukesh bukurë!
Pas pak vjen një vajzë e buzëqeshur, ka dy bishtalecë në krye, si dy palma të varura sarandite. E ka emrin Esmeralda. Nuk është më shumë së dhjetë a dymbëdhjetë vjeç. Lyp Esmeralda, e di çdokush aty, e njeh çdokush në bar.
– Të ulem këtu, – më thotë.
– Ulu, – i them.
– Ma paguaj një kakao?
– Ta paguaj, – i them.
Pa mbaruar dialogu ynë, ca djem të një tryeze ngjitur, i sjellin një kupë të sheqerosur e me krem, që nuk ia di emrin. Unë do t’ia paguaj nesër. Kështu e lēmë, bashkë me një picë për gjyshen. Më rrëfen se prindërit i ka larg, se rri me gjyshërit, se kur erdhën herën e fundit prindërit nga emigrimi, i blenë kostumin që ka veshur. Nuk shkon në shkollë. Nuk ka qenë kurrë në shkollë. Nuk e lënë të shkojë në shkollë!
Tronditem. Ka një ligj: çdo fëmijë duhet të shkojë në shkollë, ta çojë familja me detyrim. Dhe unë jam njeriu politik që duhet ta shqyrtoj, nëse zbatohet ligji. Sikurse unë, një sistem i tërë duhet të sigurojë shkollimin e çdo fëmije. I kërkoj Esmeraldës të shkruajë, të paktēn, emrin e saj. Nuk di. I kërkoj Esmeraldës të vizatojë një flutur. Nuk di. Unë google-oj flutura, dhe Esmeralda i sheh dhe nis të vizatojë në letrën dhe penën që i jap, dhe që nuk as si ta mbajë.
Ndërsa Esmeralda po shkërben fluturat e internetit, unë shkruaj këto fjalē, jo pak e trazuar. Te deti, te deti, fjala më ngeci. Çdo të ndodhë pas një shekulli me kētë shkudesje? Kë pyes? Detin?!
Fundjavë të mbarë, Miq!
