Përmes një interviste të shkruar nga qelia e burgut ‘Ali Demi’ në Tiranë, blogerja ruse e akuzuar për spiunazh nga prokuroria shqiptare rrëfen arrestimin në Gramsh, qëndrimin në izolim dhe frikën nga një ekstradim i mundshëm në Rusinë e Putinit.
Nga Vladimir Karaj-BIRN
Svetlana Timofeeva kishte vizituar me qindra godina të rrënuara, por nuk ishte përballur ndonjëherë me akuza spiunazhi përpara vizitës së saj në Shqipëri në gusht të vitit 2022. E njohur me emrin Lana Sator në rrjetet sociale, bogerja ruse e gjeti papritur veten në qendër të një lajmi që bëri xhiron e botës.
‘Unë besoj se historia jonë u transformua në një thriller spiunësh nga gazetarët,’ thotë Timofeeva në një intervistë me shkrim nga qelia e saj në burgun ‘Ali Demi’ në Tiranë. ‘Dhe ishte lënduese,’ shton ajo.
Timofeeva, 34 vjeç, u arrestua më 20 gusht 2022 së bashku me Mikahil Zorin, 23 vjeç dhe ukrainasin Fedir Alpatov, 24 vjeç, pas një incidenti të ndodhur brenda rrethimit të ish-uzinës së armëve në Gramsh. Zorin kundërshtoi dy ushtarakët që tentuan ta ndalonin dhe përdori spray me piper kundër tyre.
Intervista me Timofeevan u realizua me shkrim, pasi një kërkese e BIRN për ta vizituar atë në institucionin e vuajtjes së dënimit ‘Ali Demi’ në Tiranë, u refuzua nga autoritetet. Me letra të shkëmbyera përmes avokatëve, Timofeeva tregon për herë të parë se çfarë ndodhi në fund të gushtit në Gramsh, se si i ka përjetuar thuajse tetë muajt e kaluar në qeli dhe çfarë mendon ajo për akuzat dhe procesin në Shqipëri.
Timofeeva pretendon se nuk e di me saktësi se çfarë ndodhi mes Zorin dhe rojeve të uzinës, pasi në momentin e incidentit ajo ndodhej me disa adoleshentë vendas, të cilët po e ndihmonin që të lidhej me internetin. Ajo nuk po gjente makinën dhe pasi u lidh me Alpatov, ai u kthye ta merrte.
Policia i ndaloi të dy në makinën sportive në ngjyrë portokalli, ndërsa ndodheshin në afërsi të Cërrikut. Timofeeva thotë se sendet që ndodheshin në makinë i shtuan dyshimet.
‘Të gjitha këto gjëra dukeshin të tmerrshme sëbashku; makinë luksoze, biçikleta, skuteri, dy dronë, tre kamera, tenda dhe dyshekët e gjumit, pastaj Mikhail kishte syze për të parë natën [një gjë e ligjshme që mund ta blesh në çdo dyqan me mallra për gjueti] dhe Fedir kishte më shumë se një celular, një laptop dhe një hard disk me fotot nga shumë vende që ai kishte vizituar,’ shkruan ajo.
Ata qëndruan për më shumë se 20 orë në komisiariatin e Elbasanit, ku një grup prej 5-6 burrash i morën në pyetje në gjuhën angleze. ‘Ata ishin të pasjellshëm,’ shkruan ajo – ndërsa kujton se përgjigjet e saj i quanin ‘budallallëqe’.
Timofeeva pretendon se një përkthyes i gjuhës ruse mbërriti në komisariat pas seancës së pyetjeve dhe se ajo nënshkroi një procesverbal ‘me shumë gabime’. Ndaj treshes u ngritën tre akuza; por vepra penale e ‘sigurimit të informatave sekrete me karakter ushtarak, me qëllim që t’i jepen një fuqie të huaj’ ishte më e rënda – ajo parashikon dënime nga 3 deri në 10 vjet burg.
Blogerja ruse i konsideron akuzat ‘një keqkuptim’ dhe beson se në një mënyrë apo një tjetër, ngjarja do të sqarohet. Por Timofeeva nuk është e kënaqur me zgjatjen pafund të hetimeve.
Ajo thotë se prokuroria kishte kohë për 3 muaj që të hetonte dhe verifikonte paisjet që ata kishin, por i ka zgjatur dy herë të tjera hetimet, me pretendimin se ata kishin ‘miliona gigabytes’.
‘E gjithë kjo duket si paaftësi nga policia, ekspertët dhe gjykatësi,’ thotë ajo, duke iu referuar zgjatjes së paraburgimit.
Pasioni për rrënojat
Svetlana Timofeeva i tha BIRN se ishte ende fëmijë kur zbuloi pasionin për rrënojat. Në moshën 13-vjeçare, ajo udhëtoi së bashku me nënën në një kompleks llixhash në Abkhazi, shtet pjesërisht i njohur buzë detit të Zi në Kaukazin Jugor, dhe vuri re se qyteti ishte i mbushur me godina të shkatërruara.
‘Nënës sime iu dukën të shëmtuara, por jo mua. Unë i adhurova ato,’ shkruan Timofeeva. ‘Fillova të eksploroja rrënojat në fillim prej kuriozitetit dhe më vonë prej tërheqjes nga jeta e ngrirë brenda tyre’, shkruan më tej ajo.
Përgjatë dy dekadave, Timofeeva e ktheu pasionin e saj në një profesion dhe u bë një ndër blogeret më të njohura të komunitetit ‘Urbex’; një subkulturë që lidhet me eksplorimin dhe fotografimin e godinave të braktisura, përfshi objekte ushtarake të ‘Luftës së Ftohtë’.
Ajo punoi si një guidë turistike për kuriozë që donin të eksploronin të shkuarën sovjetike të Rusisë, fotot e saj u publikuan të media të rëndësishme dhe faqja e saj në Instagram ka mbi 250 mijë ndjekës në të gjithë botën.
Timofeeva tregon se e kishte vizituar dy herë Shqipërinë dhe nuk kishte në plan një udhëtim të tretë në gushtin e vitit që shkoi. Në vizitat e mëparshme, ajo kujton se kishte ecur në këmbë si backpacker dhe kishte vizituar një tufë me rrënoja të vjetra, përfshi rrënoja ushtarake.
Në njërën prej këtyre godinave të rrethuara me tela me gjemba disa vite më parë, roja ishte treguar aq i sjellshëm sa e kishte lejuar Svetlanën dhe grupin të ngrinin kamping në oborrin e zonës ish-ushtarake.
‘Më kujtohet që në një nga ish-bazat ushtarake kishte një roje në derë, por ai na lejoi të hynim dhe madje na la të ngrinim tendat brenda zonës për tre ditë. Nuk më kujtohet emri i vendit, por ishte afër detit dhe plot me njerëz që shëtisnin’, shkruan ajo në përgjigje të pyetjeve.
Megjithatë, ajo pranoi një ftesë të dytë nga Zorin për një vizitë 5-ditore në Shqipëri. Ata kishin rënë dakord që të vizitonin disa vende që ajo nuk i kishin parë më herët. Gjithçka ishte përgatitur më parë.
‘Unë duhej vetëm të blija biletat e avionit, nuk kisha për të bërë kërkim për vendet, sepse çdo gjë ishte gati. Pashë që kisha mjaftueshëm ditë pushimi në fund të verës dhe biletat e avionit ishin të lira kështë që vendosa të vija’, thotë Timofeeva.
Timofeeva thotë se Shqipëria – njësoj si vendet e tjera të lindjes – ka një pasuri të madhe me rrënoja dhe se ajo do ishte e lumtur të mund të vizitonte më shumë.
‘Por unë do doja ta shikoja jetën e saj jo përmes televizionit të qelisë së burgut,’ shkruan ajo.
Qëndrimi në burg
Pas arrestimit në Gramsh, Timofeeva kaloi tre muaj në një dhomë izolimi në Spitalin e Burgut në Tiranë dhe thuajse tre muaj të tjerë në Sektorin e Kujdesit të Veçantë, SKV, në burgun ‘Ali Demi’ përpara se të merrte trajtim të barabartë me të paraburgosurat e tjera.
Si e burgosur në Shqipëri, Timofeeva e konsideron qëndrimin në spitalin e burgut si ‘të vetmin keqtrajtim’ që ka përjetuar – ku pesë gra police punonin me turne tetë orëshe për ta ruajtur.
‘I pyeta për rrogën më thanë që paguheshin rreth 500 dollarë në muaj. Kështu, shteti shqiptar po harxhonte të paktën 2500 dollarë çdo muaj vetëm për të më ruajtur mua,’ thotë ajo.
Ndonëse situata u përmirësua, izolimi vazhdoi edhe pas transferimit në institucionin e vuajtjes së dënimit ‘Ali Demi’, ku Timofeeva u mbajt e veçuar nga të dënuarat e tjera në një zonë të rrethuar me tela me gjemba.
Në SKV, qelia e saj ishte 3×3 metra dhe lejohej të bënte një xhiro në një oborr të vogël, ku ndodhej edhe një tualet. Ajo thotë se me kërkesë të saj u lejua që të ecte për një orë në zonën e përgjithshme, por gjithmonë nën kontroll të veçantë.
Timofeeva tregon se trajtimi i saj ndryshoi pas një letre të dërguar në Drejtorinë e Përgjithshme të Burgjeve dhe pas vizitës së një delegacioni drejtues më 14 shkurt, kur ajo u transferua në një qeli të zakonshme me gjashtë shtretër dhe tre vajza të tjera – dy prej të cilave flasin anglisht.
Megjithatë, ajo shton se vetmia disamujore e pati rënduar.
‘Unë jam rritur në një familje të madhe me vëllezërit e mi,’ thotë Timofeeva, ndërsa shton se me transferimin në qelinë e zakonshme ishte ‘gati e lumtur’.
Më 18 mars, ajo festoi ditëlindjen e tridhjetëekatërt në qeli dhe u kërkoi miqve si dhuratë më shumë libra. E mësuar tashmë me rutinën në burg, ajo shprehet e kënaqur me ushqimin dhe me faktin se mund të lexojë, të shkruajë dhe shëtisë.
‘Ditët janë kopje të njëra- tjetrës’, thotë ajo, ndërsa shton se po praktikon shqipen me një fjalor dhe se po lexon plot libra. Vetë po ashtu është duke mbajtur shënime për një libër.
‘Po planifikoj të publikoj një libër autobiografik për 20 vitet e mia si URBEX, që më çuan në burg’, shkruan Timofeeva.
‘Më frikëson kjo mundësi’
Pas arrestimit në Shqipëri, Timofeeva u përball me probleme të reja; një prokuror në njërin prej rajoneve të Moskës e shpalli atë në kërkim me urdhër-arresti ndërkombëtar. Çështja është thuajse një kopje e asaj në Shqipëri dhe e akuzon Timofeevën se ka mbledhur dhe shpërndarë sekrete shtetërore.
Timofeeva thotë se çështja ndaj saj në Rusi mund të jetë një hakmarrje për shkak të qëndrimeve të saj kundër luftës në Ukrainë – qëndrime të cilat i kushtuan një divorc si dhe largimin nga vendi.
Ajo shpjegon se akuza në Rusi është ngritur mbi një episod të gjashtë viteve më parë, ku rastësisht zbuloi në një godinë të braktisur të policisë dhjetra kuti të mbushura me pasaporta të qytetarëve dhe të dhënat e tyre personale. Pasaportat kishin skanduar, por nuk ishin shkatërruar. Pas publikimit të fotove, çështja fitoi vëmendje mediatike dhe rreth 11 oficerë policie u shkarkuan.
Timofeeva thotë se nuk i di arsyet se pse çështja u rihap pas arrestimit të saj në Shqipëri dhe i konsideron akuzat të stisura. Megjithatë, kërkesa për ekstradim e ka trembur.
‘Aty unë cilësohem jo më pak se armike e të dyjave, edhe e kushtetutës edhe e qeverisë, që kam vepruar kundër sigurisë së atdheut dhe që kam lidhje kriminale në të gjithë botë dhe një farë tendence për të shkelur ligjin’, shkruan ajo, ‘Falë Zotit nuk më quajnë terroriste,’ shton ajo.
Pas betejës ligjore kundër ekstradimit, edhe prokuroria shqiptare kërkoi refuzimin e kërkesës së Rusisë, ndërsa vendimi pritet të shpallet nga Gjykata e Elbasanit më 14 prill.
Timofeeva tha se një ekstradim i mundshëm e vendos jetën e saj në lojë.
‘Sapo të kem kaluar kufirin me Rusinë, askush dhe asgjë nuk mund të më ndihmojë më’, shkruan ajo. ‘Nëse ata [prokuroria ruse] më marrin, jeta ime ka marrë fund,’ përfundon ajo.
